Từ người dẫn đường cho những nhà nghiên cứu, Thạc sỹ Lương Văn Dũng dần mê đắm rồi mắc nợ hoa trà mi tự lúc nào không biết. Chấp nhận mọi gian khổ, lao vào cuộc chơi khoa học đầy thử thách, cuối cùng, giữa trăm vạt rừng bao la, ông vỡ òa hạnh phúc khi phát hiện những quần thể hoa trà mi tưởng chừng đã tuyệt diệt từ thế kỷ 20. Khát khao bảo tồn, giới thiệu hoa quý ra thế giới, dù đã công bố hơn 11 loài trà mi, cận ngày lễ Tết, ông vẫn chưa muốn dừng hành trình xuyên rừng nghiên cứu loài hoa tượng trưng cho nét đẹp kiêu hãnh, trinh nguyên.
Trà mi Krempf, loài hoa tưởng chừng đã tuyệt diệt từ cuối thế kỷ 19 (Ảnh: Nhân vật cung cấp)
Niềm mê đắm của “kẻ” đưa đường
Được mệnh danh là “kẻ nghiện trà mi”, mỗi khi có thời gian, Ths. Lương Văn Dũng, Phó Chủ nhiệm Khoa Sinh học (Trường Đại học Đà Lạt) chỉ chú tâm, rong ruổi trong các khu rừng nguyên sinh tìm kiếm loài hoa quý. Bất chấp mọi sự khó khăn, nguy hiểm của những vùng rừng thiêng nước độc, ông dành hết niềm đam mê, nhiệt huyết của mình cho loài hoa quý. Tuy nhiên, ít ai hiểu được sự mê đắm ấy bắt nguồn từ một lần nhận làm người dẫn đường cho các nhà khoa học Nhật Bản đến Lâm Đồng tìm trà mi. Ông nhớ lại: “Đó là năm 2008. Khi ấy, PGS.TS Trần Ninh đang là giảng viên Đại học Quốc gia Hà Nội đưa ông Hakoda (Chủ tịch Hiệp hội trà mi Nhật Bản) cùng đoàn khách Nhật đến nhờ tôi hướng dẫn đi tìm hoa trà mi ở vùng rừng núi Lâm Đồng”.
“Đó là một công việc khó khăn, đầy thử thách vì những tài liệu nghiên cứu về trà mi vô cùng ít ỏi. Ngoài những tài liệu được các nhà khoa học nghiên cứu từ đầu thế kỷ 20, tôi không có thêm bất kì thông tin nào khác. Chúng hiếm gặp và ít thông tin nên nhiều người đã lầm tưởng hoa trà mi ở Việt Nam đã tuyệt diệt từ cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20. Tuy nhiên, khi được PGS.TS Trần Ninh ngỏ lời, tôi cũng đánh liều nhận giúp đỡ dù rất lo lắng”, Ths. Dũng cho biết thêm. Mặc dù quen biết, tranh thủ được nhiều sự giúp đỡ từ cán bộ kiểm lâm cũng như người dân địa phương nhưng tất cả vẫn quá mơ hồ. Rừng thì rộng thênh thang, bao la, còn hoa thì quá bé nhỏ, phân bố eo hẹp. Do vậy, công tác tìm kiếm chúng chẳng khác gì một trò chơi trốn tìm giữa rừng hoang.
Gói gém những tài liệu nghiên cứu ít ỏi trước đó, ông tư vấn cho đoàn nghiên cứu tìm về Vườn Quốc gia Bidoup - Núi Bà, nơi giáp ranh giữa hai tỉnh Lâm Đồng và Khánh Hòa. Tuy nhiên, hành trình vượt đèo dốc, rừng rậm chỉ đem về sự hoang vu, tĩnh mịch. Tung tích về loài hoa quý, từng nhiều lần xuất hiện trong thơ văn, y học vẫn bặt vô âm tín. “Cứ thế, chúng tôi đi dưới những tán rừng âm u, hoang vắng. Càng đi, càng thấy sự thất vọng hiển hiện. Qua ngày thứ hai, sự buồn bã, thất vọng, mệt mỏi hiện rõ trên khuôn mặt từng người. Thực tế, các nhà khoa học Pháp đã nghiên cứu trà mi ở Việt Nam từ cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20, có xuất bản thành sách. Thế nên, chúng tôi tìm kiếm dựa vào các nguồn tài liệu đó”.
“Tuy nhiên, thông tin, tài liệu về loài trà mi tại khu vực Vườn quốc gia Bidoup - Núi Bà chỉ được nhà nghiên cứu người Pháp lấy mẫu, ép vào tờ báo, kèm theo tấm ảnh đen trắng giao cho bảo tàng. Quá ít ỏi và mờ mịt. Dù vậy, đoàn cũng cố gắng đi thêm ngày thứ ba. Cuối cùng, trong lúc đoàn rệu rã nhất, thất vọng nhất, chúng tôi bất ngờ phát hiện ra một quần thể trà mi mặc dù số lượng không nhiều. Tôi không biết phải diễn tả cảm xúc lúc ấy của mình như thế nào nữa. Người tôi như lặng đi, lòng nhẹ nhõm, khoan khoái lạ thường. Trong khi đó, những người trong đoàn, nhà nghiên cứu người Nhật vỗ tay reo hò, mừng vui như vừa phát hiện ra cả một kho báu của tổ tiên. Họ chụp ảnh, cẩn trọng cắt một số cành về để làm mẫu nghiên cứu. Trước loài hoa có nét đẹp kỳ diệu, tôi bị cuốn hút và mê đắm. Tôi quyết mày mò, nghiên cứu, theo dấu chúng khắp những cánh rừng nguyên sinh hoang vu”, ông cho biết thêm.
Trà mi hoa vàng quý hiếm ở Lâm Đồng (Ảnh: Nhân vật cung cấp)
Quẩn quanh một niềm duyên nợ
Sau ngày đầu chiêm ngưỡng loài hoa tượng trưng cho nét đẹp kiêu hãnh, trinh nguyên, ông bắt đầu mê đắm trà mi. Càng tìm hiểu, ông càng bị loài hoa này cuốn hút. Ông cho biết: “Con người đã biết đến loài hoa này từ rất sớm. Trà mi là một trong số ít loài hoa được nghệ thuật hóa và sử dụng trong nhiều lĩnh vực từ đồ uống, thực phẩm đến y học và làm cây cảnh… Hiện nay, trên thế giới, có nhiều vườn trà mi nổi tiếng như: The Huntington Botanical Gardens (Mỹ), The Hammond Camellia Garden (New Zealand), Royal Botanic Gardens Victoria (Australia), International Camellia Species Garden (Trung Quốc), … thu hút rất nhiều khách thăm quan”.
Sự mê đắm trên thôi thúc ông kéo dài thêm những chuỗi hành trình rong ruổi trong rừng tìm hoa. Ông cho biết: “Vạn sự khởi đầu nan. Ban đầu, tôi cũng chỉ mò mẫm, đi theo trực giác theo kiểu mò kim đáy bể, dựa vào sự may mắn. Tuy nhiên, qua nhiều đợt điều tra, tôi tích góp dần kinh nghiệm, nhận biết khu vực phân bố, sinh sống của trà mi. Khi ấy, việc tìm kiếm mới dễ thở hơn một chút”. Từ những kinh nghiệm đó, ông lăn lóc khắp các vùng rừng núi Lâm Đồng. Những địa danh Đồng Nai Thượng, Đạ Huoai, Cát Tiên, Đạ Tẻh, Bảo Lâm, Di Linh, núi Voi đều ghi dấu chân ông. Triền miên trèo đèo lội suối, có những chuyến đi dài ngày khiến ông phải ăn ngủ nơi rừng thiêng nước độc. Ông cho biết, có những chuyến đi tưởng chừng như miên man bất tận, không có điểm dừng. Đi ở ngọn núi này, nhìn sang dãy núi kia, thấy sinh cảnh phù hợp với hoa trà mi là tiếp tục đi và tìm.
Cuối cùng, niềm đam mê mà ông tự nhận là cái duyên, cái nợ với loài hoa quý cũng được đáp đền. Sau nhiều năm nghiên cứu, ông cùng những cộng sự của mình đã tìm ra được 11 loài trà mi trong đó 4 loại trà mi vàng tại Lâm Đồng được chú ý nhiều nhất. Ông cho biết, trong 4 loại trà mi trên có hai loại đặc hữu chỉ có ở Lâm Đồng, là “trà mi Đà Lạt” (Camellia dalatensis) và “trà mi Di Linh” (Camellia dilinhensis). Phát hiện mới này đã được công bố trên tạp chí khoa học trà mi (International Camellia Joural). Công bố quốc tế này đã gây tiếng vang trong giới nghiên cứu trà mi trong nước và thế giới. Là người xóa bỏ hoài nghi trà mi đã tuyệt diệt ở Lâm Đồng, Ths. Dũng tiếp tục nuôi những khát vọng lãng mạn.
Ths. Lương Văn Dũng trong vườn nhân giống hoa Trà mi tại Đà Lạt (Ảnh: Nhân vật cung cấp)
Ông cho biết, mình đang nuôi mộng trồng trà mi tập trung ở các khu du lịch sinh thái như một đặc sản của địa phương để thu hút khách du lịch. Những ngày cận Tết, khi biết tin nhiều loài hoa sẽ trở thành hàng hiếm, đồ chưng Tết, ông cũng băn khoăn nghiên cứu, đưa trà mi góp mặt trong những loài hoa xuân. Ông nhận định: “Ở phía Bắc có loài hoa trà mi tên là hải đường, từ lâu được người ta chưng trong dịp tết. Trà mi là hoa quý, nét đẹp không thua kém các loài hoa xuân. Chỉ tiếc là mùa hoa trà mi không trùng dịp Tết. Tuy nhiên, tôi tin, điều này có thể khắc phục được qua việc lại tạo và thuần dưỡng”.
Tuy nhiên, niềm vui chưa trọn, những nỗi lo mới đã ập đến với ông. Ông cho biết: “Sau ngày phát hiện, chúng tôi cũng nhận ra rằng, hiện nay, loài hoa quý giá này cũng đối diện nguy cơ tuyệt diệt từ bàn tay con người. Có những lần, chúng tôi thấp thỏm chờ đợi hàng tháng trời, đến khi quay lại thì cả vạt rừng, trong đó có trà mi đã bị vạt trọc để trồng cà phê, ca cao … Những lần như thế, chúng tôi chết lặng vì tiếc nuối, hẫng hụt. Đáng lo hơn, bây giờ lại xuất hiện thông tin nhiều người thu mua nụ hoa Trà mi với giá 1 triệu đồng/kg. Mặc dù chưa trực tiếp chứng kiến và không rõ nguyên nhân nhưng đây có thể là nguyên nhân khiến loài hoa này đối mặt nguy cơ tuyệt chủng”.
Dẫn theo HÀ NGUYỄN - NGỌC LÀI
