Bài võ từ cây đòn gánh

Xưa kia, khi các hình thức vận chuyển hàng hóa còn chưa phát triển thì người dân thường dùng cây đòn gánh làm phương tiện để trao đổi buôn bán với các địa phương khác. Trên đường quang gánh, vẫn có xảy ra những vụ va chạm xảy ra và cây đòn gánh vô tình trở thành một thứ binh khí phòng thân hữu hiệu.

Hình ảnh cây đòn gánh quen thuộc

Từ hình dáng và cấu tạo đặc biệt của cây đòn gánh, các võ sư trong làng võ cổ truyền Việt Nam đã đúc kết, sáng tạo bài võ với những thế đánh đặc trưng của nó. Theo lời truyền tụng, ở làng Tân Khánh Bà Trà (tỉnh Bình Dương ngày nay) có bà Võ Thị Vuông (còn gọi bà Năm Vuông) – sống vào cuối thể kỷ 19, đầu thế kỷ 20, tiền của môn phái Võ Lâm Tân Khánh – Bà Trà đã từng nổi danh khi dùng nhiều loại nông cụ, trong đó có cây đòn gánh để đánh trả kẻ xấu, kẻ cướp tấn công bà trong lúc lao động buôn bán. Đến nay, Ở phường Tân Phước Khánh (thị xã Tân Uyên, tỉnh Bình Dương) vẫn còn địa danh “Truông Bà Năm Vuông”, đó chính là nơi bà từng sử dụng đòn gánh để đánh cướp.

Động tác hai tay cầm cây đòn gánh tay úp tay ngửa trong bài võ đòn gánh.

Đòn gánh được xếp vào loại binh khí dài có thể tấn công theo nhiều hướng trên – dưới – ngang – dọc rất đa dạng.

Người ta hay làm đòn gánh bằng cây tre già hoặc trúc già, với chiều dài hơn một mét, hai đầu có hai cái “mấu” để giữ hai bên đầu treo hàng hóa không bị tuột ra. Cây đòn gánh có độ cứng, độ cong và độ mềm nhất định, để khi người lao động gánh hàng trên vai sẽ giúp hạn chế đau vai, đỡ mất sức hơn vừa giúp giữa thăng bằng trên vai.

Sử dụng đòn gánh có nhiều cách đánh như: đâm, tạt, hất, xóc, phang… dùng để tấn công cũng như phòng thủ đối phương rất hiệu quả.

Sử dụng đòn gánh trong chiến đấu rất linh hoạt, cách cầm đòn gánh có thể bằng hai tay hoặc chỉ cầm một tay. Trong phòng thủ, cây đòn gánh với độ dài và độ cứng vốn có, dùng để gạt, đỡ, che chắn toàn thân. Trong tấn công, cây đòn gánh với những động tác đa dạng như đập, xóc, móc, tạt ngang, phang, đâm, tấn công trên – dưới đối phương đều rất linh hoạt, mang lại hiệu quả cao. Đòn gánh thuộc loại vũ khí cương mãnh, cho nên khi sử dụng vũ khí này phải phát lực dũng mãnh, dứt khoát, trực tiếp đương đầu với các loại binh khí khác. Đòn gánh được xếp vào loại binh khí dài, thuận lợi đánh xa, là sự nối dài của cánh ta, dùng để chủ động trong tấn công lẫn phòng thủ từ xa rất hiệu quả.

Dùng đầu đòn gánh móc kéo lấy binh khí của đối phương.

Theo võ sư Hồ Tường – Trưởng tràng môn phái Võ Lâm Tân Khánh - Bà Trà (Takhado) thì trên nguyên tắc, để luyện tập với binh khí đòn gánh thì môn sinh trung cấp (tức tập võ từ 1 năm trở lên) đều tập được. Tuy nhiên, tập và thể hiện cho đúng kình lực cần có và đạt được sự thuần thục, bài bản và độ chính xác cao thì cần phải trình độ huấn luyện viên (hoàng đai, tức 3 năm trở lên).

Dùng đòn gánh tung người từ trên không tấn công xuống.

Cũng theo vị võ sư này, bài binh khí đòn gánh từng được nhiều môn sinh của môn phái mang đi biểu diễn nhiều nơi, trong đó, có huấn luyện viên Nguyễn Trung Nam đã biểu diễn bài võ này đoạt hai huy chương bạc trong hai kỳ Liên hoan võ thuật cổ truyền Đất Phương Nam (2017 – 2018) do Liên đoàn võ thuật cổ truyền Tp.Hồ Chí Minh tổ chức./.